Στο παρόν δημοσίευμα του Γεωργίου Χουστουλάκη, επιχειρείται μια αναφορά για τους νερόμυλους του Κουτσουλίτη ποταμού, ή και κοιλάδας όπως αναφέρεται.
Ο Κουτσουλίτης ποταμός με τα νερά της πηγής του Βοτόμου, διέρχεται από τρία χωριά: Ζαρό – Φανερωμένη – Βόρους, αλλά και περνά κοντά από τα χωριά Λαλουμά και Σκούρβουλα.
Δεξιά – αριστερά στον ποταμό αυτό υπήρχαν επίσης πολλοί νερόμυλοι, για αυτό και η Φανερωμένη παλιά ονομαζόταν και “Μυλοχώρι!
Ξεκινώντας από το Βότομο του Ζαρού, θα αναφέρουμε έναν -έναν μύλο, τον οποίο συναντάμε, και θα αναφέρουμε ότι πληροφορίες έχουμε συλλέξει για την ύπαρξή κάθε ενός, κατεβαίνοντας προς το Γεροπόταμο.
Πάλι και εδώ είχαμε την συνδρομή των φίλων της λαογραφίας, Μύρωνα Μαραγκάκη από τη Γαλιά, και Αικατερίνης Νικολιδάκη από τη Φανερωμένη, και άλλων.
ΟΙ ΜΎΛΟΙ ΣΤΟΝ ΒΟΤΟΜΟ:
Ο μύλος του Βασίλη.
Ο Ζαρός μόνο, είναι βεβαιωμένο από μαρτυρίες πως είχε κάποτε 12 νερόμυλους, εκ των οποίων οι τέσσερεις ήταν στην περιοχή του Βότομου.
Ξεκινώντας λοιπόν από τη λίμνη του Βότομου, συναντάμε τον πρώτο νερόμυλο του Βασίλη, ο οποίος δεν υπάρχει πλέον, και ανήκε κάποτε στον Αλμπατογιώργη.
Ο μύλος του Αλμπατογιώργη (μουσείο σήμερα).
Τόσο ο πρώτος μύλος του Βασίλη αλλά και ο επόμενος νερόμυλος που υπάρχει σήμερα και βρίσκεται λίγο παρακάτω, ανήκαν και οι δύο στον Αλμπατογιώργη, και σήμερα στην οικογένεια των Αλμπατάκηδων, και είναι και ο μόνος που έχει γίνει επισκέψιμος ,αλλά είναι και σε θέση να λειτουργήσει και να αλέσει κανονικά όπως παλιά!
Ο μύλος των Πετρογιαννάκηδων.
Τρίτος μύλος κατά σειρά ήταν εκείνος των Πετρογιαννάκηδων, ο οποίος είχε την δυνατότητα να πλένει και χαλιά! Πάνω στον άξονα δηλαδή τον οποίο γύριζε η φτερωτή, είχε προσαρμοστεί ειδικό σύστημα πλυντηρίου, το οποίο έπλενε χαλιά, τα οποία έφερναν κάτοικοι από χωριά της περιοχής.
Δεν υπάρχει σήμερα κάτι που να μαρτυρεί την ύπαρξη του μύλου αυτού.
Ο μύλος του Γιατρομανωλάκη.
Ένας μύλος, ο τέταρτος που βρίσκεται στο Βότομο, ήταν εκείνος του Γιατρομανωλάκη, και σήμερα είναι εύκολο να εντοπίσει κανείς το σημείο που βρισκόταν, άμα προσέξει το σημείο όπου θα στρίψει δεξιά από τον κεντρικό δρόμο του Ζαρού προς Βότομο. Σε λίγα μέτρα, θα δει τις μυλόπετρες και το πιεστήριο του μύλου στο δεξί του χέρι. Το χειμώνα ο μύλος αυτός μετατρεπόταν και σε λιοτρίβι.
ΟΙ ΜΎΛΟΙ ΣΤΟ ΖΑΡΌ:
Ο Γεροντόμυλος
Τον μύλο αυτόν τον είχαν οι Φιλιουδάκηδες
Ο μύλος του Πχιάγκαλη ή Φχιάγκαλη
Ο μύλος του Μαυρομάτη .
Σήμερα από τον μύλο αυτό στέκεται μονάχα το ζουργιό.
Ο μύλος του Σταυρουλομανώλη.
Στον Κάτω Ζαρό θα συναντήσουμε και το μύλο του Σταυρουλομανώλη, για τον οποίο δεν έχουμε σχετικές πληροφοριες.
9.Ο μύλος του Σταματάκη.
Ο μύλος του Λυράρη.
Ο μύλος του Μικέλε.
12.Ο μύλος του Σκούρου ή μύλος του Τσικριτσή ή Σκουρομανώλη .
Στο Κάτω Ζαρό επίσης ήταν ο μύλος του Εμμανουήλ Τσικριτσή, πολύ παλιός μύλος, που τον κληρονόμησε από τον πατέρα του ο Σκουρομανώλης, που τον ονομάζανε και «Σκούρο».
Ο νερόμυλος δούλευε με τα νερά του Βότομου. Τον χειμώνα ο μύλος αυτός μετατρεπόταν σε λιοτρίβι.
Είχε δηλαδή την δυνατότητα να συνδέεται και με πιεστικό (πρέσσο), για να αλέθει και τις ελιές.
Επίσης ήταν ο μοναδικός μύλος πουείχε τη δυνατότητα να συνδέεται και με ειδική ηλεκτρογεννήτρια, για να παράγει ρεύμα, για να φορτώνει τις μπαταρίες των ραδιοφώνων που λειτουργούσαν παράνομα στην κατοχή, αλλά και τις μπαταρίες των ασυρμάτων.
Οι ασύρματοι ήταν εκείνοι των ανταρτών στη Γερμανική κατοχή, και ήταν οι γνωστοί εγγλέζικοι ασύρματοι, που λειτουργούσαν στην περιοχή πάνω από Καμάρες και Βορίζα.
Στην επιχείρηση αντικατασκοπίας FORCE 33, υπεύθυνος ήταν ο ταξίαρχος διοικητής KV Burker Benfield, όπου τροφοδοτούσε με ρίψεις τον ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ με εφόδια ανά την Ελλάδα και φυσικά και ασυρμάτους. Στη Γαλιά είχαν ρίξει εφόδια, και μαζί και δύο κουτιά που περιείχαν γεννήτριες.
Το ένα κουτί το βρήκε ένας Γαλιανός, που στην προσπάθειά του να το ανοίξει κατέστρεψε τη γεννήτρια που περιείχε, και το άλλο κουτί το πήρε ο Τσικριτσής, που ήταν και ο ίδιος αντάρτης.
Οι ασύρματοι αυτοί που λειτουργούσαν κυρίως σε σπηλιές, από τις Καμάρες μέχρι τα Βορίζα όπως προείπαμε, χρησιμοποιούσαν μπαταρίες με υπεύθυνους τον Άγγλο Ταγματάρχη Patrick Leigh Fermor (Πάτρικ – λή Φέρμορ), τον κατά τους Κρητικούς Φιλεντέμ, και τον Tom J. Dunbabin (Τομ Ταμπάμπιν).
ΟΙ ΜΎΛΟΙ ΣΤΟ ΛΑΛΟΥΜΆ:
13-Ο μύλος του Μαρίνου
Στο Λαλουμά, ήταν ένας μύλος που ακόμα σώζεται σε καλή κατάσταση, και ήταν αυτός του Καλέμη και αργότερα περιήλθε στον Μαρίνο.
Ο μύλος αυτός του Μαρίνο λειτουργούσε με τα νερά του Λαλουμιανού ποταμού, σώζεται σήμερα, σε αρκετά καλή κατάσταση από όλους τους υπόλοιπους μύλους.
O Μαρίνος ήταν Μικρασιάτης, και αφού εγκαταστάθηκε στην περιοχή, βρήκε εγκαταλελειμμένο μύλο που ανήκε στους Καλέμηδες, και μόνος του τον επισκεύασε και τον λειτούργησε δίνοντας κάποιο ενοίκιο στους ιδιοκτήτες.
Σχετικά δημοσιεύματα για τους νερόμυλους στη Μεσσαρά έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς σε τοπικά μέσα ενημέρωσης.
Πηγή:Τα νέα της Πάνω Ρίζας…
